Waarden en Normen en waarom deze zo belangrijk zijn

Aangeboden door de school voor praktische menskunde en Jopportunity.

Waarden is een complex verhaal omdat ze individueel zijn bepaald, subjectief zijn en als de situatie daarvoor aanleiding geeft, kunnen waarden in belangrijkheid veranderen.

Individueel omdat de ene persoon een waarde belangrijk kan vinden en een ander weer een andere waarde. Vanuit de tegenstellingen kunnen conflicten ontstaan.

Subjectief omdat, zelfs al vinden twee mensen dezelfde waarde belangrijk, zij er in de praktijk toch heel anders mee om kunnen gaan. Denk maar aan respect. De een vindt het belangrijk om te krijgen een ander om te geven.

Beïnvloedbaar omdat verandering van een waarde al kan plaatsvinden door een fiets die is gestolen. Dan kan ineens, meestal tijdelijk, eerlijkheid de belangrijkste waarde worden door de emotie die de gestolen fiets oproept.

Wanneer iemand zijn of haar belangrijkste waarde bij een ander of in een (werk)situatie herkent, dan herkent deze een deel van zichzelf. Dat geeft energie, dat motiveert.

De belangrijkste waarde speelt een rol in elke situatie

Meestal is de belangrijkste waarde van iemand niet duidelijk waarneembaar. Soms wordt deze duidelijk bij conflicten of als iemand kwaad wordt als reactie op een uitspraak. Mensen gaan weg bij een werkgever wanneer zij hun belangrijkste waarden niet meer herkennen in de werksituatie, of dat deze met voeten wordt getreden. Relaties worden gebroken, vriendschappen, langdurige conflicten kunnen ontstaan. Allemaal op grond van iemands belangrijkste waarde.

Stel, iemand heeft respect als belangrijkste waarde en werkt op een afdeling waar respect voor de anderen niet of minder belangrijk is. Wat zo iemand belangrijk vindt, is niet in de werkomgeving terug te vinden en dat elke keer weer. Daarmee wordt iets aangetast wat iemand heel belangrijk vindt en waar deze behoefte aan heeft. Als die de kans krijgt, is die weg.

Eerlijkheid is ook zo’n voorbeeld. Daar waar de een de schouders ophaalt voor oneerlijkheid naar elkaar en naar klanten als dat van toepassing is, kan de ander er niet van slapen. Dat is de invloed van een waarde die iemand belangrijk vindt. Nog een voorbeeld. Iemand heeft communicatie als belangrijkste waarde. Mensen die communicatie als belangrijkste waarde hebben, vinden dat zolang er nog gepraat wordt er nog van alles mogelijk is. Werkt zo iemand in een werkomgeving waar men daar anders over denkt en is praten niet meer mogelijk, dan wordt de meest gevoelige plek geraakt. En weer, waar anderen hun schouders ophalen, is het voor degene met deze waarde een dagelijkse kwelling.

Normen zijn afgeleid van waarden

Doordat de waarden individueel zijn bepaald, is het herkennen moeilijk in heldere richtlijnen te hanteren. Daar is ooit een oplossing voor gevonden. De normen. Normen zijn afgeleid van waarden. De waarde is bijvoorbeeld respect, de afgeleide norm kan dan zijn: je moet wel beleefd zijn. Normen zijn geboden, normen zijn objectief. Aan de normen die worden uitgesproken is soms in te schatten welke waarde belangrijk is voor de ander.

Download het waardenformulier voor het zichtbaar maken van de belangrijkste waarden van een persoon. Geschikt voor zichtbaar maken van verschillen in waarden bij relaties, onderwijs, mensen in de werksituatie, hulpverlening, mediation, etc. 

HIER te downloaden in PDF. Het formulier is, met bestaande bronvermelding, vrij te gebruiken .

In de werksituatie

Vanuit de invalshoek van de waarden, zie je allemaal mensen die individueel hun eigen waarden hebben, die zij als individu het belangrijkste vinden.

Zij heeft vertrouwen als belangrijkste waarde en vertelt een verhaal aan een collega die openheid als belangrijkste waarde heeft. Wanneer zij later haar verhaal door een ander hoort vertellen is zij geschokt. Ze ging ervan uit dat als je iets vertelt, dat het in vertrouwen is.

Het is zo’n voorbeeld van uitgaan van je eigen waarden. Je niet voor kunnen stellen dat een ander daar anders over denkt.

Onbekendheid met deze verschillen kan een goede samenwerking in de weg staan. Het besef dat deze verschillen in waarden aanwezig zijn, kan een neutraliserend effect hebben. Je weet dan dat een opmerking of andere reactie niet persoonlijk bedoeld hoeft te zijn.

De waarden van een organisatie

Je ziet het weleens staan op een website of in een advertentie: ‘onze belangrijkste waarden zijn’, of de zin: ‘onze kernwaarden zijn’. Daarmee wordt een gezicht, een identiteit zichtbaar gemaakt. De organisatie presenteert zich als identiteit. Een hoog streven, waarbij de restrictie is dat de normen binnen die organisatie aan moeten sluiten bij de gestelde waarden.

Normen en waarden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Worden alleen de normen gehanteerd, dan ontstaat een situatie van enkele gebods- en verbodsregels.

De context, in dit geval de waarden, is dan niet aanwezig. Zijn alleen de waarden van een organisatie vastgesteld en zijn deze niet in de normen herkenbaar, dan is de organisatie een identiteit zonder inhoud. Iets wat je bij mensen ook kan zien. Ze zeggen een hoop, maar maken het in de praktijk niet waar.

Sommige organisaties gebruiken hun belangrijkste waarden niet alleen om zich als identiteit te presenteren, maar gaan een stap verder. Zij laten hun waarden fungeren als toetssteen voor hun activiteiten en laten de waarden een rol spelen bij aanname van personeel. De organisatie als identiteit is geboren. De belangrijkste waarden die de organisatie een gezicht geven.

Het kan je zo maar overkomen als werknemer

De eerste dagen kan het nog meevallen. ‘Misschien is het een kwestie van wennen’ zegt een nieuwe medewerker tegen zichzelf. De oude baan opgezegd en misschien ook nog verhuisd.

‘Dit had ik niet kunnen bedenken’ zegt de medewerker later en dat is misschien wel de kern van het verhaal van de waarden. Omdat je niet kunt bedenken hoe het zal zijn, is er ook geen antwoord op, en is er geen middel om er mee om te kunnen gaan wanneer jouw waarden niet herkenbaar zijn in een werksituatie. Daar word je terughoudend van.

Humor belangrijk vinden, maar er wordt zelden gelachen. Uitdaging belangrijk vinden, maar die is er bijna niet. Vrijheid belangrijk vinden, maar die krijg je niet. Betrokkenheid belangrijk vinden, terwijl je bijna nergens in gekend wordt.

Dat is het belang van kennis van de eigen waarden en het besef dat dit bij een ander en een werksituatie heel anders kan zijn en ook meestal is.